Xôi tím – nét độc đáo của ẩm thực vùng cao

Nhắc đến ẩm thực của đồng bào dân tộc ở vùng núi cao phía bắc không thể không nhắc đến xôi ngũ sắc, món xôi với năm màu trắng, đỏ, vàng, xanh, tím mang triết lý âm dương ngũ hành. Và xôi tím là một trong năm thành phần của món xôi ngũ sắc đó, thể hiện nét độc đáo trong văn hóa ẩm thực của người Thái Tây Bắc.

                                                                Xôi tím – nét độc đáo của ẩm thực vùng cao

Xôi tím, hay còn gọi là “khẩu cắm lăm”, là món xôi nếp nhuộm màu truyền thống của đồng bào Tây Bắc. Xôi được làm tại nhà, rồi cho vào những chiếc gùi lá chuối mang ra chợ bán. Cả gùi xôi tỏa ra mùi thơm và nhất là màu tím đặc trưng vô cùng hấp dẫn, chưa ăn đã thấy ngon.

Xôi tím dẻo thơm và có màu tím đặc trưng hấp dẫn

Xôi tím được làm từ những hạt gạo nếp trồng trên nương, hạt đều không lẫn gạo tẻ. Gạo nếp vo sạch, đem ngâm trong nước từ 6 đến 8 giờ để hạt gạo có độ nở vừa phải trước khi nhuộm màu xô

Gạo nếp vo sạch rồi đem nhuộm màu xôi

Màu tím đặc trưng và hấp dẫn của xôi được nhuộm bằng loại cây có tên là “khẩu cắm”, một loại cây chỉ có ở miền núi. Cây khẩu cắm bẻ cả cành, lá rửa sạch rồi đem luộc. Luộc lá sôi chừng 5 phút, khi thấy nước chuyển sang màu tím, sánh là được. Để nước lá nguội bớt rồi cho gạo nếp vào ngâm thêm 2 đến 3 giờ để nhuộm màu. Cũng có thể lấy lá cây hơ qua lửa cho héo rồi giã nhỏ, trộn với tro quả núc nác, lọc lấy nước để ngâm gạo cho lên màu.

                                       Màu tím đặc trưng được nhuộm bằng cây khẩu cắm

Gạo nếp sau khi nhuộm màu được vớt ra cho vào chõ đồ, khi chín xôi có màu tím rất đẹp. Tùy nhiên để đạt màu tím nhạt hay đậm không chỉ tùy thuộc vào việc trộn lá cây nhiều hay ít mà còn phụ thuộc vào kinh nghiệm của mỗi người. Đồ xôi tím phải đồ bằng lửa củi, chõ gỗ được đục từ thân cây sung mới có được mùi vị thơm ngon hơn cả. Đồ đến khi hạt gạo chín mềm, xới từng lớp xôi thấy màu tím tươi, bóng, hạt xôi dẻo mà không dính, có mùi thơm ngào ngạt là đã hoàn thành quy trình nấu xôi.

                                         Xôi đồ chín có màu tím tươi, bóng, mùi thơm ngào ngạt

Xôi tím có thể ăn không hoặc ăn với muối vừng

Ăn xôi tím có thể ăn không để cảm nhận được sự ngọt bùi của hạt gạo, cũng có thể ăn với muối vừng, chẩm chéo hay ruốc. Xôi tím có hương vị thơm ngon, dẻo bùi mà không ngấy, hấp dẫn bởi màu sắc và hương vị lá cây rừng. Theo kinh nghiệm của đồng bào, cây khẩu cắm dùng để nhuộm màu xôi còn có tác dụng chữa bệnh đường ruột và bồi bổ sức khỏe rất tốt.

                                                          Xôi tím là một phần của món xôi ngũ sắc

Xôi tím là món ăn đặc biệt trong mâm cơm đãi khách của người Thái

Xôi tím là một phần của món xôi ngũ sắc, màu tím tượng trưng cho lòng chung thủy, cho trái đất với muôn vật sinh sôi trong triết lí âm dương. Dưới đôi bàn tay khéo léo của phụ nữ Thái, xôi tím trở thành một món ăn ngon không thể thiếu trong những mâm cơm đãi khách hay các dịp lễ tết như Tết Xíp Xí… Lên Mộc Châu thưởng thức xôi tím, du khách sẽ cảm nhận được hương vị của núi rừng để thêm hiểu về cuộc sống con người nơi đây.

Lương Ngọc (ảnh: st)